"شوق نامه" نمونه کاملی از آثار عبدالقادر مراغی است

به گزارش خبرنگار مهر، بخش دوم از نشست نقد و بررسی آلبوم موسیقی "شوق نامه" پس از 20 دقیقه آنتراکت در ساعت 22 شامگاه گذشته با حضور ساسان فاطمی، هومان اسعدی و حمیدرضا اردلان به عنوان منتقد از سر گرفته شد در ابتدای این بخش از نشست نقد و بررسی این آلبوم ، ساسان فاطمی در آغاز گفت : مطالب بسیاری درباره ماهیت و چیستی آلبوم شوق نامه آماده کرده بودم اما آنقدر مطالب گوناگونی در این جلسه مطرح شد که به نظر می رسد به جای خود اثر می بایست درباره این گفته ها صحبت کرد؛ به طورکلی باید بگویم که آلبوم"شوق نامه" اثری بسیار ارزشمند محسوب می شود و این موضوع برای فردی چون من که طرفدار زیباشناسی موسیقی هستم که یادگار زیباشناسی دوره تیموری تا اواخر صفویه است جلوه ای دوبرابر دارد.

طراح آلبوم سرخانه در ادامه افزود : من به همراه تیم تولید آلبوم"سرخانه"، این اثر موسیقایی را بر اساس چنین زیبایی شناسی که در شوق نامه تعریف شده است ترتیب دادیم چراکه معتقد اساس زیبایی شناسی در هنر موسیقی باید شناخته شود تا اگر افراد در مواجه با این آثار تلنگر خورد بتواند به دنبال مصالح و مواد این نوع از موسیقی برود و دست به ساخت موسیقی بزند.

وی در ادامه افزود : البته تمام این صحبت ها به این مفهوم نیست که من مجموع قطعات آلبوم"شوق نامه" را دوست دارم نه اینگونه نیست و اتفاقا باید بگوییم که برخی قطعات در این مجموعه وجود دارد که شنیدنشان برای من نیز کار سختی است و تمایلی به شنیدن آنها ندارم ، مانند قطعه"شش آواز" که بیش از حد طولانی و بی در و پیکر است، اما معتقدم که این مجموعه باید به وجود می آمد تا بده بستان و تغییر و تحولی در روند موجود موسیقی کشورمان نیز در پی آن به وجود آید.

فاطمی در ادامه گفت: دو نسخه از مجموعه"شوق نامه" راهی بازار شده که یکی مفصل تر و دیگری مختصر تر است در نسخه مفصل تر آن که حاوی کتابچه است نت های این آثار، و توضیح در مورد اثر و نگاه تاریخی به دوره تیموری، فواصل و ریتم نوشته شده است؛ این مطالب با چاپ بدون غلط و نفیسی کار شده است؛ اما به گمانم می شد کمی کتاب را جمع و جورتر تهیه کرد و برگه های آزاد آن را حذف کرد تا از نظر مالی نیز کار بهتری ارائه شود به هر حال نکات اقتصادی در زمینه انتشار مسئله مهمی تلقی می شود.

این موسیقی شناس درادامه صحبت های خود با اشاره به برخی از اظهارنظرهای محمدرضا درویشی گفت : در برخی از مصاحبه های آقای درویشی ، ایشان با صحبت های بسیاری با موسیقیدان های ترک انجام داده اند و از "عبدالقادر مراغه ای ترک" و "عبدالقادر مراغه ای ایرانی" و چگونگی حرکت موسیقی او به سمت عثمانی یاد گرده است که من گمان می کنم این دیدگاه صحیحی نیست چراکه ما دارای یک حوزه فرهنگ موسیقایی مشترک وسیع هستیم که این فرمها در درون این فرهنگ موسیقایی شکل گرفته است و نمی توان جدا سازی ترک و ایرانی کرد.

این مدرس دانشگاه در توضیح مطالب خود گفت : فرم های موسیقایی حتی شامل مشتقات عربی آندلسی نیز می شد که در دوره تیموری رواج پیدا کرد بنابراین این فرم مختص یک دوره و یک فرهنگ موسیقایی است نه متعلق به شخص عبدالقادر مراغه ای ولی خوب عبدالقادر در این شیوه آهنگسازی شهرت و توانایی بیشتری داشته و به تعبیری بتهوون دوره خودش محسوب می شده است و درست به دلیل همین شهرت بوده که آثار او شناخته شد و عثمانی ها اساس موسیقی خود را بر پایه شاهکارهای او نظم و ترتیب دادند.

فاطمی درباره عنوان شوق نامه که برای این آلبوم انتخاب شده است گفت: خوشحالم که با دقت و ریزبینی علمی که آقای درویشی دارد نام "شوق نامه" برای تصنیف های منصوب به عبدالقادر مراغه ای انتخاب شده است.

وی در ادامه صحبت های خود به کم و کیف استفاده از فرمول ریتمیک "با دم و تک" اشاره کرد و گفت : در مورد استفاده از فرمول ریتمیک "با دم و تک" باید بگویم که این فرمول ابداع عثمانی ها بوده است و آنها چنین سیستمی را به کار گرفته اند. همچنین در مورد اشعار این مجموعه نیز باید تاکید کنم که درست است این شعرها منصوب به شاعران آن دوره است اما در طول تاریخ و با توجه به متر شعری می توانسته اند اشعار دیگری را جایگزین نمونه های آن زمان کنند از این رو نمی توان در این مورد نیز با قطعیت صحبت کرد.

این موسیقیدان همچنین افزود: یکی دیگر از کارهای خوب درویشی که در کتابچه به آن اشاره شده حذف قطعه"آراز بار" از کار است و با اینکه آن را منصوب به عبدالقادر مراغه ای می دانند اما سبک و سیاق آن با آثار عبدالقادر تفاوت بسیاری دارد.

طراح آلبوم"سرخانه" در ادامه این نشست با شاره به توضیحات محمدرضا شجریان در فیلم مستند شوق نامه مطرح شده بود گفت: توضیحات و نظر محمدرضا شجریان که در فیلم شوق نامه مطرح شد بسیار جالب بود و نظرات عمیقی از کار ارائه دادند به خصوص زمانی که درباره تکرار موتیف ها و جمله های موسیقایی صحبت به میان آورند؛محمدرضا شجریان در بخشی از صحبت هایش تاکید کرد که در 150 سال گذشته هیچ خواننده ای چنین اجرایی نداشته است. این جمله واقعا درست است و کاری که همایون در این اثر انجام داده است از هر کسی ساخته نیست و اتفاق بسیار مهمی محسوب می شود اجرای خواننده یک آواز منحصر به فرد است.

وی در ادامه افزود : یک فاکتور مهم که در این اثر نادیده گرفته شده ضخامت صوتی است به این معنا که ضخامت صوتی در شوق نامه اندک و اجراها مانند همنوازی است این درحالی است که ترک ها اینگونه ساز نمی زنند، ترک ها در عین اینکه ملودی واحدی را می نوازند هر یک از آنها با شیوه خودش این کار را انجام می دهد و این باعث می شود تا یک ضخامت صوتی قابل اعتنا به وجود بیاید در واقع  ضخامت صوتی در آثار ترک ها با ضخامت ریتیمکی که در کار وجود دارد باعث زیبا تر شدن کار آنها می شود.

این آهنگساز در پایان صحبت های خود به برخی از ایرادهای وارد به این آلبوم اشاره کرد و گفت : هنگام شنیدن اثر یکی از ایرادهایی که به آن می گرفتم این بود که صدای دایره و دور در آن نمی شنیدم اما امشب وقتی بهزاد میرزایی به خوبی در مورد ترکیب های مختلف ریتمیک و ملودی ها صحبت کردند دیدم این صدای دور وجود داشته است اما برداشتم این است که گویا آقای شجریان با توجه به اشاره هایشان در این فیلم، دست به حذف دور و دایره زده اند که به اعتقاد من امکان دارد به کار ایراد وارد کرده باشد.

در ادامه این نشست هومان اسعدی به ارائه صحبت هایی درباره این آلبوم پرداخت و گفت : من به آقای درویشی و همکارانشان در این پروژه تبریک می گویم چراکه من نیز مانند آقای فاطمی معتقدم منتشر شدن تمامی آثار منصوب به عبدالقادر مراغه ای در یک مجموعه بی نظیر است؛ ضمن اینکه بسته ای که برای عرضه این اثر نیز در نظر گرفته شده است بسیار نفیس است که باید به طراح و ناشر آن تبریک گفت.

این تئوری پرداز موسیقی ایران در ادامه افزود : از چند زاویه می توان به این اثر نگاه نقادانه داشت؛ اول اینکه باید سئوال کرد پشتوانه نظری این اثر چیست؟ که مقدمه ای درباره موسیقی دوره تیموری و ایقاع ها و فواصل نوشته شده است؛ ولی ای کاش مطالبی نیز در مورد فرم ها های این دوره زمانی و حتی قبل تر از آن نیز نوشته می شد و به مکتب منتظمیه نیز اشاره هایی می شد.

اسعدی پس از بیان این مطلب به شرح مکتب منتظمیه و به جایگاه مورد غفلت قرار گرفته قطب الدین شیرازی اشاره کرد و گفت که اگر به این نکات توجه بیشتری می شد شاید امروز حتی اثری متفاوت تر از آنچه موجود است را مشاهده می کردیم.

هومان اسعدی این موسیقیدان تاکید کرد: از نظر اجرا در این آلبوم شاهد اجرای بسیار خوبی هستیم و ایرادهایی درباره قطعات وجود دارد که این ایرادها به آهنگساز یا سازنده اثر عبدالقادر مراغه ای باز می گردد. اما این نکته نیز قابل توجه است که تمامی این قطعات یکنواخت هستند و شاید از نظر مقام تفاوت داشته باشند اما از نظر فضای کلی بسیار شبیه به یکدیگر هستند. از این رو برخی از این قطعات را شاید یکبار بیشتر نتوان شننید و نکته آخر به ارتباط پشتوانه نظری و ارتباط آن با اجرا برمی گردد به نظرم تا حدودی میان این دو مقوله انطباق به وجود آمده و ارتباط لازم میان پشتوانه های نظری و اجرای گروه دیده می شود.

در پایان بخش دوم از نشست نقد و بررسی آلبوم شوق نامه محمدرضا اردلان به طرح سئوالات کلی تری در مورد آلبوم شوق نامه پرداخت و گفت: ابزار ما برای برقراری ارتباط با یکدیگر کلام است که در هر دوره تاریخی معنا و کارکرد آن متفاوتی پیدا می کند. اگر امروز مرحوم اقبال آذر در اینجا حضور داشتند و آقای محمدرضا شجریان به اجرای آواز می پرداخت اقبال چه تلقی از این اجرا می توانست داشته باشد؟ و این اجرا را در ژانری قرار می داد؟ از همین رو من سعی کرده ام کمی فراتر از مسئله عبدالقادر مراغه ای حرکت کنم و به طرح چند سئوال بپردازم. مثلا آیا در گذشته در دیالوگ ها نیز ترنم وجود داشته است؟ چرا ترنم ها در آواز وجود دارند؟

اردلان در ادامه به شرح واژه لحن در آثار عبدالقادر مراغه ای پرداخت و همچنین درباره معنا ، درک و دریافت های متفاوت تاریخی توضیحاتی را ارائه کرد.